De beroemde Genemuider bovenstem staat nu op papier

Wie, net als ik, in Genemuiden opgroeide, raakte al vroeg vertrouwd met een bijzonder muzikaal fenomeen: het zingen van psalmen met ‘bovenstem’.  Die ‘bovenstem’ is een muzikale tegenstem, van oudsher gezongen door tenoren. De ‘bovenstem’ is aan een kant een praktische oplossing voor mannen die de gebruikelijke psalmmelodie niet goed kunnen meezingen omdat die simpelweg te hoog is. Aan de andere kant wordt hij steeds vaker beoefend door een groep mannen én vrouwen die er de schoonheid van inzien. De kerken her en der waar regelmatig massale samenzangavonden met bovenstem worden georganiseerd, barsten soms uit hun voegen van de bezoekers die uit volle borst zingend – o gruwel – kippenvelmomenten creëren en beleven. (De ervaringen die daarover op internet worden gedeeld spreken boekdelen.)

De ‘bovenstem’ is voor echte Genemuidenaren even ‘Gaellemuuns’ als het tapijt dat sinds jaar en dag in het stadje wordt geproduceerd. Die gedachte wordt buiten Genemuiden betwist, maar vaststaat dat Genemuiden en de ‘bovenstem’ een oude band hebben. Immers, al bijna 150 jaar wordt de tegenstem er in erediensten gezongen – oorspronkelijk in de hervormde kerk, maar sinds tal van afscheidingen ook in andere kerkelijke denominaties. De traditie, die dus al zo’n anderhalve eeuw van generatie op generatie wordt doorgegeven, is daarom sinds 2013 immaterieel erfgoed.

De traditie, die dus al zo’n anderhalve eeuw van generatie op generatie wordt doorgegeven, is daarom sinds 2013 immaterieel erfgoed.

Inmiddels spannen koren en vrijwilligers zich in om dat erfgoed in leven te houden. Daarom vond onlangs de eerste ‘Nationale bovenstemdag’ in Genemuiden plaats. Enkele maanden eerder verscheen er zelfs een Psalmboekje met daarin 42 psalmen en 3 gezangen met de Genemuider ‘bovenstem’. Dat is handig, want de praktijk leert dat de ‘bovenstem’ nogal eens geïnterpreteerd wordt naar eigen inzicht en zangvermogen. Dat levert soms enige variatie op onder de zangers (m/v).

Het Psalmboekje, uitgegeven met harde kaft en op helderwit papier, bevat de bovenstempsalmen in tweestemmige zetting. Op de linkerpagina is steeds de muziek afgedrukt, op de rechterpagina staan de verzen die met ‘bovenstem’ gezongen kunnen worden. Dat maakt meteen duidelijk dat niet alle verzen van een psalm met ‘bovenstem’ gezongen worden: sommige lenen zich daar niet voor. Dat is bijvoorbeeld het geval met Psalm 133, waarvan traditioneel alleen het laatste vers met ‘bovenstem’ wordt gezongen. In ‘Psalmen met Genemuider bovenstem’ is dan ook alleen vers 3 op bovenstemmelodie afgedrukt. Dat de andere verzen ook staan afgedrukt is zo bezien wat verwarrend, maar wellicht handig voor kerkgangers die het Psalmboekje – op A5-formaat en daardoor wellicht wat minder praktisch in kerkbanken – meenemen om wijs te houden.

Het nut van het Psalmboekje beperkt zich niet tot Genemuiden. Ook op veel andere plekken in de Biblebelt, waaronder in veel Veluwse gemeenten, wordt de ‘bovenstem’ geoefend en beoefend. In diverse plaatsen zijn zelfs speciale bovenstemgroepen en oefenavonden. Zij kunnen hun winst doen met dit nette boekje – of ze nu de specifieke Genemuider variant van de ‘bovenstem’ of een streekvariant daarop zingen. Dat laatste is geen bezwaar: de ‘bovenstem’ is nu eenmaal aan veranderingen onderhevig. Het belangrijkste is dat de beoefenaars qua melodie op een lijn zitten. Daar voorziet dit Psalmboekje prima in.