Een inktzwarte nacht in 1945 als waarschuwing voor nu

De inwoners van Penzberg zijn klaar met de nazibezetting. Sinds Hitler aan de macht kwam, belandden veel inwoners van het slaperige mijnwerkersstadje in kamp Dachau. Sommigen kwamen terug, anderen zitten er in april 1945 nog steeds – als ze niet zijn bezweken. Wie niet werd afgevoerd, heeft wel familieleden of vrienden die omkwamen. De bevolking van Penzberg ziet dan ook uit naar de komst van de Amerikaanse troepen, die hen kunnen bevrijden van het nazi-juk. Lang kan dat niet meer duren, want ze zijn Penzberg tot op een paar kilometer genaderd.

Schorsch snakt ook naar de bevrijding, maar hij heeft nóg een wens. Hij is namelijk verliefd op Marie en wil dolgraag met haar verder. Maar hoe gaat dat eigenlijk? Door zijn onervarenheid voelt hij zich erg onhandig. Hij vindt zichzelf een klungel, al lijkt Marie daar helemaal geen last van te hebben. De bevrijding door de Amerikanen lijkt nog slechts een kwestie van tijd. Daarna kunnen Schorsch en Marie ongestoord samen een leven opbouwen. Dat hopen ze tenminste.

Maar de inwoners van Penzberg hebben buiten de Weerwolven gerekend. De fanatieke afsplitsing van de Wehrmacht wil niets van overgave aan de Amerikanen weten en verzet zich fel tegen iedereen die zich tegen Hitler durft te keren. Als de inwoners van Penzberg alvast een voorschot op de bevrijding nemen, levert dat een genadeloze afstraffing op. Schorsch en Marie moeten machteloos toezien.

De manier waarop uitvoerenden zich achter elkaar verschuilen en daar na de oorlog nog mee wegkomen ook, is ronduit weerzinwekkend – en een waarschuwing voor deze tijd.

Gesloten deuren

De lynchpartij in Penzberg – het onderwerp van ‘Nachtzwart’ – vond echt plaats. Toch lijken inwoners van het Zuid-Duitse stadje er niet graag aan herinnerd te willen worden. Toen Kirsten Boie, gelauwerd Duits kinderboekenauteur, in de geschiedenis dook, stuitte ze op veel gesloten deuren. Bovendien bleken veel appartementen waar slachtoffers woonden of werden opgeknoopt grotendeels verdwenen. Zelfs de kleine herdenkingstentoonstelling in het moderne stadsmuseum is niet gemakkelijk te vinden. Het weerhield Boie er niet van om tóch het verhaal te schrijven dat ze graag wilde. ‘Ik wilde erover schrijven (…) in een tijd waarin de daden van de nationaalsocialisten bij bepaalde groepen zelfs bewondering oproepen’, verklaart ze in het nawoord op ‘Nachtzwart’.

In de dunne roman laat ze zien hoe blinde ideologie zich vertaalt in wreedheid, hoe jong en oud bloeddronken kan worden en hoe geweld diepe sporen trekt in de levens van onschuldige burgers. De afgemeten zinnen en afgewogen beschrijvingen trekken lezers diep mee in het verhaal dat ondanks alle verschrikkingen prettig leest. De manier waarop uitvoerenden zich achter elkaar verschuilen en daar na de oorlog nog mee wegkomen ook, is ronduit weerzinwekkend – en een waarschuwing voor deze tijd.

Dat maakt van ‘Nachtzwart’ een aanrader voor jong en oud.