Huib Modderkolk en de mysterieuze Mossad-man

Onderzoeksjournalist Huib Modderkolk weet meer van technologische dreigingen dan veel anderen. Maar in zijn nieuwste boek weet hij die urgentie maar beperkt over te brengen.

Een mysterieuze e-mail zet het leven en werk van Volkskrant-journalist Huib Modderkolk eind 2019 onder hoogspanning. Modderkolk, als onderzoeksjournalist dagelijks bezig met inlichtingendiensten en cyberveiligheid, heeft een paar maanden daarvoor zijn eerste boek uitgebracht. In ‘Het is oorlog maar niemand die het ziet’ beschrijft hij de wereld van cyberspionage, hacks en geopolitieke steekspelletjes. Het boek wordt een hit: het gaat meer dan 100.000 keer over de toonbank en wordt vertaald in het Duits en Engels.

De journalist weet waarover hij schrijft. Hij is goed ingevoerd in de operaties van de Nederlandse veiligheidsdiensten, weet hoe Russische staatshackers te werk gaan en deed onthullingen over spionage door Britse en Amerikaanse inlichtingendiensten. Zijn publicaties over Stuxnet, het revolutionaire computervirus dat Iraanse kerncentrifuges in een zwaarbewaakt en van internet verstoken militair complex in Natanz vernietigde – en het kernwapenprogramma van het land daarmee jaren terug in de tijd wierp – baarden internationaal opzien. De artikelen leverden hem aanzien en aandacht op. Onder lezers in binnen- en buitenland, onder tipgevers en klokkenluiders, maar zeker ook onder ‘statelijke actoren’ – personen, groepen en organisaties die (digitale) systemen aanvallen in opdracht van een buitenlandse overheid.

Ook met zijn eerste boek trekt Modderkolk belangstelling. Dat blijkt als hij kort na het verschijnen van zijn debuut een e-mail ontvangt van een anonieme tipgever. Er zou in Nederland al jarenlang een Mossad-agent undercover actief zijn die nu levensgevaar loopt. Of de Volkskrant-journalist erover wil publiceren.

Wat wil de afzender? Is hij wie hij zegt te zijn? En waarom komt hij juist bij hem terecht?

Modderkolk staat op scherp. Wat wil de afzender? Is hij wie hij zegt te zijn? En waarom komt hij juist bij hem terecht? Heeft dat te maken met zijn publicaties over de rol die Nederland speelde bij het saboteren van de Iraanse kerncentrifuges? De e-mail leidt tot een heus kat-en-muisspel in Amsterdam dat de kern vormt van Modderkolks tweede boek, ‘Dit wil je écht niet weten – Over de onvoorstelbare wereld achter het scherm’. Maar waar de onderzoeksjournalist in zijn eerste boek de cyberproblematiek – van spionage en hacks tot beveiliging – dicht bij de lezer bracht, lukt het hem in zijn nieuwe boek minder in om de urgentie op de lezer over te brengen. Intrigerend is ‘Dit wil je écht niet weten’ zeker, maar de operaties van Nederlandse en buitenlandse inlichtingendiensten blijven een ver-van-mijn-bedshow. Dat komt vooral door de opzet van het boek én de premisse van de wat clickbait-achtige titel. Want lezers willen misschien best weten welke spionage en contraspionage er op eigen bodem plaatsvindt, maar dan moet je als auteur wel voor een duidelijke rode draad zorgen. De meeste cyberactiviteiten in het boek vinden bovendien niet plaats achter het scherm van de gebruiker, waardoor de urgentie voor de gewone burger niet altijd duidelijk is.

Onthullend en onvolledig

Het contact met de mysterieuze mailschrijver – beveiligingsbriefings en een geheime telefoon incluis – mag dan de kern in het boek vormen, Modderkolk wil meer vertellen. En dus wisselt hij zijn wederwaardigheden af met intermezzo’s – over een Nederlandse hacker achter Russische cyberlinies, een Iraanse jongeman die tegen wil en dank staatshacker wordt, en een slimme ingenieur die zijn carrière in rook ziet opgaan omdat hij door Rusland wordt bespioneerd. Over een aantal van die onderwerpen publiceerde hij in de achterliggende jaren artikelen. Nieuw zijn ze daarom niet.

Minder bekend zijn de verhalen over softwareproblemen in auto’s waardoor mensen verongelukten, en de manier waarop buitenlandse mogendheden proberen technologie en kennis in Nederland te stelen. Die uitstapjes zijn lezenswaardig en soms ronduit onthullend, maar halen de vaart uit het boek.

Modderkolk moet bovendien regelmatig de details van belangrijke operaties schuldig blijven. Dat is logisch, want de wereld van inlichtingendiensten is omgeven met geheimzinnigheid en kennis is er vaak gecompartimenteerd. Wanneer het contact met de Mossad-agent dan ook nog op niets uitloopt, blijft de lezer met veel vragen zitten. ‘Dit wil je écht niet weten’ heeft wel iets onthuld over de manier waarop sommige inlichtingendiensten werken en de zaken waarmee Modderkolk te maken krijgt, maar het verhaal lijkt onvolledig.

Daardoor slaagt de gerenommeerde journalist er niet erg in om zijn boodschap – namelijk dat technologie een steeds hogere vlucht neemt en dat de neveneffecten pas op lange termijn duidelijk worden, áls ze al duidelijk worden – krachtig over te brengen. Dat is jammer, want de boodschap die hij al jaren vertelt is immer actueel en wordt alleen maar urgenter naarmate de technologie verder ontwikkelt.

(Deze recensie verscheen in het Reformatorisch Dagblad van 10 mei 2024.)